Kerkmuziek I (RK Gregoriaanse muziek)

Waar te beginnen? er is zo ontzettend veel, er komt elke dag meer
prachtige muziek bij en door de kwaliteit worden ook eeuwenoude
stukken nog elke dag gespeeld. Niet alleen in kerken en kloosters,
maar ook in concertzalen en operahuizen wereldwijd.

OUDE (RK) KERKMUZIEK
De 'oudste' opgeschreven christelijke muziek is de Gregoriaanse
muziek, de gezangen van monnikken tijdens de kerkdiensten. De
naam komt van paus Gregorius de Grote die de regels voor kerk-
diensten (liturgie) liet vastleggen. Kerkmuziek vanaf de 9e eeuw
wordt Gregoriaans genoemd en nog dagelijks zo geleerd en
gezongen. De Room Katholieke eredienst kent twee missen:
ordinarium en proprium, met vaste onderdelen (met dank aan
wikipedia voor alle uitleg en toelichtingen).

ORDINARIUM MISSAE bestaat uit: Kyrie - Gloria - Credo - Sanctus -
Agnus Dei - Ite missa est.

Kyrie (eleison, Heer ontferm u over ons) is de beginregel van een
gebed in de RK mis en een aantal andere kerken. Het wordt eerst
gezongen door de priester en vervolgens beantwoord door de
gelovigen. Veelal gebruikt in gebed(en).

Op You Tube: een bijzondere versie, de Missa Criolla, een creools
Argentijnse mis en ook nog gezongen door Jose Carreras (4m34).
Link youtube

Gloria is de naam van het tweede gezang van het ordinarium van
de H. Mis. De volledige tekst luidt: Gloria in Excelsis.

Op You Tube: Vivaldi's gloria door musica intima & Pacific Baroque
Orchestra (3m33).
Link youtube

Credo is de Latijnse benaming van de officiële geloofsbelijdenis
van de RK kerk die tijdens elke mis in het Latijn of de eigen landstaal
wordt gezongen. Of in dialoog tussen de priester en de aanwezige
gelovigen wordt gereciteerd. Alleen tijdens een requiem (begrafenis)
mis wordt het Credo weggelaten.
De tekst van het Credo is binnen het christendom onderwerp van
veel strijd geweest en één van de oorzaken geweest van het
schisma tussen de Kerk van Rome en de oosters-orthodoxe
Kerken in 1054.

Op You Tube: Credo in Unum Deum - Ik geloof in een God. (4m10)
Link youtube

Sanctus is het derde vaste misgezang van het ordinarium van
de mis en is een onderdeel van het Eucharistisch gebed of de
grote lofprijzing. Het komt na de lofbede (prefatie) en is genoemd
naar het eerste woord van dit gebed. Na het Sanctus wordt het
Eucharistisch gebed vervolgd met een reeks gebeden en gaan de
gelovigen knielen.
Het Sanctus bestaat eigenlijk uit twee delen: het Sanctus (naar
Jesaja 6:3) en het Benedictus (naar Mattheüs 21:9). Het eerste
deel is overgenomen uit de liturgie van de synagoge, waar het op
de sabbatmorgen gezongen wordt ("Keduscha"). Het is door
Paus Sixtus I (115-125 AD) ingevoerd in de liturgie en werd
door priester en volk samen gezongen. Het is daarmee
waarschijnlijk het oudste stuk volkszang tijdens de mis.
De tekst van het "Benedictus" (= gezegend die komt in de naam
des Heren) is ontleend aan de intocht van Jezus in Jeruzalem.

Op You Tube: John Eliot Gardiner dirigeert het English Baroque
Solisten en Monteverdi Koor. Palau de la Musica Catalana, Barcelona
in Dec. 1991 (1m27)
Link youtube

Agnus Dei maakt deel uit van het ordinarium van de Heilige Mis.
De Latijnse uitdrukking staat voor het Lam Gods en verwijst naar
Jezus in zijn rol van de perfecte sacramentele opoffering die de
zonden van de mens verzoent in de christelijke theologie.
Het gebed stamt uit de oud joodse tijd van de sacramentele
opofferingen. Het Agnus Dei wordt gezongen terwijl de priester
het heilig Brood breekt en de vermenging plaats vindt: de priester
laat een deeltje van de hostie in de kelk vallen.

Op You Tube: Angus Dei Gregoriaans gezongen door het Klooster
koor van de Abdij van Notre Dame de Fontgombault. Met glas-in-
lood-ramen uit de hele wereld. (1m39)
Link youtube

Ite Missa Est is de zin waarmee in de Tridentijnse ritus in de RK kerk
de diaken aankondigt dat de Mis ten einde is.

Op You Tube: Met muzieknoten van catholikvideodepot (0m37).
Link youtube

PROPRIUM  MISSAE: Introïtus - Graduale - Alleluia / Tractus /
Sequentia - Offertorium - Communio

Introïtus (Introitus in het Latijn) is het eerste deel van het
proprium van de mis. Het is het gezang dat het koor bij de intrede
van de priester zingt. Het eerste woord van het introïtus geeft
vaak de naam aan de zondag. Zo wordt de vierde zondag van
de vastentijd bijvoorbeeld 'zondag Laetare' genoemd. Het
Introïtus maakt ook deel uit van een Requiem of dodenmis.

Op You Tube: Het koor (cantorij) van het seminarie 'De Tiltenberg'
in Haarlem (Netherlands), de introïtus van de St. Petrus en Paulus.
Link youtube

Graduale is een gezang tijdens de H. Mis dat in de Tridentijnse
liturgie gezongen wordt in de voormis, tussen het epistel en het
evangelie. In de Novus Ordo Missae wordt het graduale gezongen in
de woorddienst (Liturgia verbi) tussen de eerste lezing en de tweede
lezing. Het graduale is afgeleid van het Latijnse woord gradus, trede.
Men spreekt dan ook van trapgebed dat door de priester gebeden
wordt na het voorlezen van het Epistel. 

Op You Tube: Graduale Romano, Proprium de Sanctis, 8 Dec 2008
Schola Gregoriana Mediolanensis, Giovanni Vianini, Milano, Italia
www.cantogregorino.it (5m37).
Link youtube

Alleluia is de acclamatie in de H. Mis net voor de evangelielezing
en behoort tot het proprium van de mis. In de liturgie van de vespers
volgens de Russisch-Orthodoxe ritus bevatten verschillende
gezangen zeer uitgewerkte alleluia's.  
Op You Tube: Aan het slot van psalm 103 (in het engels) 'Alleluia'
door het koor van het Valaam klooster in Rusland. (5m05)
Link youtube

Op You Tube: Russisch Orthodoxe Alleluia's door de monniken
van Simonopetra op Athos, Griekenland (5m04)
Link youtube

Tractus (ofwel de cantus tractus) is een RK solozang van een
psalmmelodie. Het is het misgezang dat vanaf Septuagesima
(de zondag 70 dagen voor) tot aan Pasen na het graduale wordt
gezongen ter vervanging van het Alleluia. Het maakt deel uit van
het proprium van de mis.

Op You Tube: Tractus van Johannes Ockeghem, een Vlaams
Renaissance componist (c. 1410, Saint-Ghislain, Belgie- 1497,
Tours, Frankrijk). Tevens zanger, koormeester en leraar. (6m35)
Link youtube

Sequens of sequentia is een misgezang met een syllabische
melodie die op bepaalde hoogdagen na het Alleluia of de Tractus
gezongen wordt. Het maakt deel uit van het proprium van de Mis.
In de Middeleeuwen waren er veel meer sequentiae. Ze
fungeerden als een soort preken op rijm voorafgaande aan het
Evangelie. Na het Evangelie volgde de preek door de priester in
proza.

Op You Tube: Hymne veni Creator en Séquens van Pinksteren
"Veni Sancte Spiritus" door Schola Cantorum van Amsterdam
(studenten koor) van Wim van Gerven (5m05).
Link youtube

Offertorium (van Latijn offerre, "aanbieden") is het gedeelte van
de H. Mis waarin de priester de gaven van brood en de wijn aan
God aanbiedt. Het is tevens de naam voor het gezang dat hierbij
gezongen wordt.

Op You Tube: Offertorium voor Pinksteren, Studio Gregoriana
Mediolanensis, Milaan, Italie, www.cantogregoriano.it (8m16)
Link youtube

Communio (Latijn "gemeenschap") is het Gregoriaans gezang dat
tijdens het uitreiken van de Heilige Communie gezongen wordt.

Op You Tube: Communio volgens 6e en 7e eeuwse bladmuziek.
Communio: domine qunique talenta tradidisti michi (4m45).
Ensemble Organum (?) harmoniamundi
Link youtube